Jakie jest miejsce gospodarki w systemie społecznym? By odpowiedzieć na to pytanie, warto poświęcić chwilę na zdefiniowanie systemu społecznego. System najczęściej ujmuje się jako pełną całość dającą się wyodrębnić z zewnątrz, gdzie poszczególne elementy składowe oddziałują na siebie, przez co zmiana jednego z nich wpływa także na pozostałe. Cechą systemu jest, że z reguły dąży on do samo zachowania swojej obecnej struktury, która realizuje określone funkcji i posiada względną zdolność samoregulacji.
Na całość systemu społecznego składają się różne podsystemy. Najczęściej wyróżnia się: podsystem gospodarczy, na który składają się materialne warunki i stosunki ekonomiczne danego społeczeństwa; podsystem polityczny, odpowiadający za stabilność osiąganą poprzez regulacje prawne i władzę’ oraz podsystem kulturowy, do którego zalicza się szeroko pojęte wartości uznawane przez daną społeczność. W zdecydowanej większości przypadków podsystemy te wzajemnie na siebie oddziałują, wyznaczając horyzont funkcjonowania.
Podsystem gospodarczy jest podstawą. Wynika to z tego, że każde społeczeństwo, by móc istnieć, musi wypracować określony system wytwarzania i dystrybucji dóbr. Z tego względu gospodarka jest aspektem dominującym, wyznaczającym granice egzystencji społecznej. Dopiero gdy zostanie osiągnięty dostateczny poziom rozwoju gospodarczego mogą rozwijać się władza i kultura.
Na przestrzeni dziejów proporcje ważności poszczególnych podsystemów były różne. W starożytności, w kulturze orientu, w życiu społecznym dominował przede wszystkim despotyczny władca, którego woli podporządkowane były inne sfery życia. W cywilizacji chińskiej porządek ten dopełniała etyka (porządek społeczny regulowany był przez zasady konfucjanizmu). W starożytnej Europie ukształtował się nieco inny porządek. W Grecji, gdzie powstawała demokracja, największe znaczenie miały polityczne związki wolnych obywateli. W europejskim średniowieczu reguły gry ustalał stan duchowny. We wszystkich tych przypadkach osoby odpowiedzialne za wytwarzanie dóbr znajdowali się stosunkowo nisko w hierarchii społecznej. W miarę poszerzania się zasięgu wspólnot trend ten zaczął się odwracać.
Współcześnie gospodarka stanowi najważniejszy czynnik kształtujący porządek społeczny. Struktura społeczna w większości państw świata kształtuje się poprzez działanie mechanizmów rynkowych. Globalizacja przyczyniła się do tego, że poszczególne podsystemy straciły swoją względną autonomię, stając się częścią większej sieci zależności. Niekontrolowane przez władze poszczególnych państwa narodowych przepływy kapitału warunkują sferę polityczną i kulturową w niespotykanej wcześniej skali. Przemysł kulturalny w dużej mierze podporządkowany jest rynkowym oczekiwaniom, stanowiąc obecnie formę podbudowy systemu kapitalistycznego przez powszechną komercjalizację.
Dominacja podsystemu gospodarczego przejawia się także w tym, że duża część ludzkiej działalności podporządkowana jest współcześnie wizji zysku, stanowiącego ogólną dyrektywę aktywności. Gospodarka jest bazą, dla której polityka i kultura stanowią nadbudowę. Daleko idąca korelacja podsystemów przyczynia się do takich zjawisk jak: komercjalizacja polityki czy umasowienie kultury.
Kultura, jako dziedzina kształtująca postawy społeczne jest szczególnie ważna w danym systemie społecznym. Wytwarza ona sposób rozumienia świata. Zarówno w systemie kapitalistycznym, jak i komunistycznym, stanowiła ważne narzędzie kontroli światopoglądu społeczeństwa. Kształtuje nie tylko stosunek do pracy, ale też polityczne postawy.
Gospodarka jest podstawową przestrzenią ludzkiej działalności. Nie wolno lekceważyć jej wpływu na inne dziedziny życia.
